Islandczycy mają dość świadome podejście do ekologii, co wynika zarówno z unikalnego położenia na mapie świata Islandii, jak i ich kultury. Jednak kraj ten, który uchodzi za jeden z najbardziej ekologicznych na świecie, ma również pewne problemy związane z ochroną środowiska.
Po pierwsze: unikatowe położenie geologiczne
Islandia jest wyjątkowym miejscem na Ziemi, ponieważ znajduje się na rozbieżnej granicy płyt tektonicznych, co sprawia, że jest jednym z najbardziej aktywnych geologicznie regionów na świecie – z licznymi wulkanami, gejzerami, gorącymi źródłami oraz ciepłymi wodami gruntowymi, które stanowią podstawę dla energii geotermalnej i wodnej – podsumowując, aż 90% energii pochodzi z odnawialnych źródeł energii.
Energia geotermalna wykorzystywana jest głównie do ogrzewania budynków i podgrzewania wody użytkowej. Ciekawym przykładem jest wykorzystywanie ciepła wody do podrzewania chodników, dzięki czemu zimą nie pokrywają się lodem. Ponadto woda wykorzystywana jest do zasilania kąpielisk geotermalnych i zwykłych basenów, które zlokalizowane są pod gołym niebem. Pomimo niskich temperatur powietrza, kąpiel w wodach geotermalnych wciąż jest przyjemna i relaksująca. Z racji niskich kosztów ogrzewania i wody, Islandczycy nie muszą ograniczać się w długości brania pryszniców i kąpieli, co nieraz podkreślają, że jest to dla nich dużą zaletą w codziennym życiu.
Energia geotermlana wykorzystywana jest również w rolnictwie, zwłaszcza przy uprawach roślin w szklarniach. Doskonałym przykładem jest farma Friðheimar, gdzie uprawia się głównie pomidory w szklarniach zasilanych ciepłem geotermalnym. W Friðheimar znajduje się także restauracja, w której turyści mają szansę posmakować różnorodne dania z dodatkiem szklarniowych pomidorów.
Po drugie: szacunek do przyrody przy rozwijającej się turystyce
Islandczycy mają ogromny szacunek do swojego krajobrazu, a wielki boom turystyczny sprawił, że przyroda w niektórych miejscach zaczęła być mocno eksploatowana. Dlatego turyści bardzo często są ostrzegani, by dodatkowo jej nie niszczyli, czyli przede wszystkim, by poruszali się oni tylko wytyczonymi ścieżkami, aby chronić delikatne mchy i pozostałą, dosyć skromną roślinność, która odrasta bardzo wolno. Przypomina im się także o zabieraniu ze sobą śmieci i nie pozostawianiu po sobie żadnych śladów, a także o zakazie jazdy off-road i campingowaniu poza wyznaczonymi do tego miejscami.
W związku z rozwojem turystyki Islandczycy rozbudowują infrastrukturę turystyczną. Pojawia się coraz więcej miejsc noclegowych, restauracji, a także dróg, parkingów, ścieżek i punktów turystycznych. Z jednej strony jest to duża ingerencja w islandzką przyrodę, ale z drugiej, sposób, by ciekawskich turystów w jakimś stopniu trzymać w ryzach i ograniczyć ich ruch po dzikich terenach.
Islandia kładzie duży nacisk na zrównoważoną turystykę, a wiele firm turystycznych działa zgodnie z zasadami ochrony przyrody, czym dumnie się chwali. Jedną z nich jest firma Elding Whale Watching, która organizując rejsy obserwacyjne wieloryby, używa hybrydowych i elektrycznych łodzi, które minimalizują hałas i emisję spalin. Wspiera ona także badania naukowe nad ochroną wielorybów i edukuje turystów na temat ekosystemu oceanu. Parki narodowe i rezerwaty przyrody organizują również spacery turystyczne, podczas których przewodnicy edukują o delikatnym ekosystemie Islandii, a także geologii i innych aspektach islandzkiej przyrody i kultury. Innym przykładem może być również prowadzenie samowystarczalnej farmy ekologicznej Sólheimar Eco-Village, która jest znaną atrakcją turystyczną Islandii. Oferuje ona wycieczki po uprawach ekologicznych, warsztaty o zrównoważonym rolnictwie, a także wolontariaty ekologiczne.
Po trzecie: ekologiczne inicjatywy
Islandia organizuje różne ekologiczne inicjatywy, które mają na celu poprawienie stanu środowiska i świadomości ekologicznej jej mieszkańców. Jednymi z najbardziej znanych są:
- „Græna Skrefið”, to program, który pomaga organizacjom (urzędom, szkołom, firmom) wdrażać bardziej ekologiczne rozwiązania. Aby otrzymać certyfikat, trzeba spełnić szereg warunków, takich jak: ograniczenie zużycia papieru i plastiku, segregacja odpadów i promowanie ekologicznego transportu wśród pracowników.
- Islandczycy często uprawiają plokk, czyli zbieranie śmieci podczas spacerów. To połączenie ekologii i aktywności fizycznej – wiele osób traktuje to jako formę sportu. W niektórych miastach organizowane są specjalne dni, w których mieszkańcy wspólnie sprzątają okolicę, a gmina dostarcza worki i rękawiczki.
- Z kolei „Hreinsum Ísland” to akcja organizowana przez Landvernd, w celu oczyszczania miejsc turystycznych, jak plaż, pieszych szlaków, czy parków narodowych. Do wzięcia udziału w tej akcji zachęcani są nie tylko mieszkańcy, ale także turyści zagraniczni.
- W 2021 roku Reykjavík rozpoczął kampanię ograniczania plastiku jednorazowego użytku. Zaczęto wycofywać plastikowe słomki i sztućce, zachęcać do korzystania z własnych kubków i pojemników na jedzenie, a także wprowadzać więcej opakowań ekologicznych w supermarketach, kawiarniach i restauracjach.
- Islandia to jeden z najmniej zalesionych krajów Europy. Od lat działa jednak program „Skógrækt”, który zachęca mieszkańców do sadzenia drzew. Popularne są rodzinne akcje sadzenia, a niektóre firmy „adoptują” fragmenty lasów i zobowiązują się do ich pielęgnacji.
- Każdego roku we wrześniu organizowana jest akcja „Hjólum í skólann”, zachęcająca dzieci i młodzież do jazdy na rowerze zamiast korzystania z samochodów. Niektóre szkoły nagradzają uczniów, którzy przez miesiąc regularnie dojeżdżają rowerem.
- W Reykjavíku mocno promuje się korzystanie z pojazdów elektrycznych. Miasto intensywnie rozwija sieć stacji ładowania aut elektrycznych i oferuje ulgi podatkowe dla osób kupujących samochody elektryczne. Ponadto wiele firm oferuje dopłaty dla pracowników przesiadających się na elektryczne pojazdy. Wprowadzono także sieć wypożyczalni rowerów i hulajnóg elektrycznych.
- Mieszkańcy Islandii mają obowiązek segregowania odpadów. Każdy dom ma osobne pojemniki na: odpady organiczne (kompost), plastik, papier i szkło.
Po czwarte: codzienne decyzje mieszkańców Islandii
Pomimo dużej świadomości ekologicznej, nie wszyscy mieszkańcy Islandii przestrzegają przyjęte zasady dbania o środowisko. Oto kilka przykładów:
- Pomimo trendów ograniczenia plastiku, Islandia wciąż ma problem z jego nadmiernym użyciem. Wiele produktów spożywczych jest pakowanych w duże ilości plastiku. Niewiele sklepów oferuje opcje „zero waste” czy sprzedaż na wagę. Importowane towary w większości są zapakowane w dodatkową warstwę plastiku. Pomimo wprowadzenia zakazu udostępniania darmowych foliowych siatek w sklepach spożywczych, nie zostały one całkowicie wycofane.
- W sklepach spożywczych nadal udostępniane są plastikowe siatki, jednak zostały one odsunięte od kas, by tym samym ograniczyć ich zużywanie. Przy kasach odpłatnie dostępne są torby papierowe, które zużywane są w dużych ilościach. Wiele mieszkańców Islandii wciąż zapomina o zabieraniu ze sobą wielorazowych toreb.
- Mieszkańcy Islandii mają tendencję do konsumpcjonizmu oraz marnotrastwa. Z racji wysokich zarobków ludzie chętnie wydają pieniądze na dobra luksusowe, elektronikę czy odzież, którą lubią często wymieniać, by na bieżąco mieć nowe i modne rzeczy. A te, które się zepsuły w zasadzie od razu wyrzucają, nawet nie próbując ich naprawić. Duże marnotrastwo widać także w jedzeniu.
- Niestety nie wszyscy islandzcy i zagraniczni turyści przestrzegają zakazy wstępu na tereny chronione. Powoduje to coraz częstsze zamykanie niektórych szlaków turystycznych, by przyroda mogła się zregenerować.
- Recykling jest dobrze rozwinięty w stolicy Islandii, jednak poza nią, w mniejszych miejscowościach i wsiach niekoniecznie. Nie wszędzie są dostępne osobne kontenery na plastik, szkło i metal, dlatego nie zawsze ma się możliwość segregowania odpadów.
- Natomiast mieszkańcy Islandii bardzo rzadko kupują wodę butelkowaną, ponieważ woda pitna (ta sama, co butelkowana) wypływa z kranu. W większości każdy ma swój bidon, który uzupełnia w razie potrzeby.
- W Reykjavíku dużą popularnością cieszą się tak zwane „używaki”, czyli second-handy, w których można zaopatrzyć się w najróżniejsze rzeczy. Najpopularniejszymi są meble, zastawy, ozdoby do domu, książki, zabawki i ubrania. Jednak popularność tych miejsc jest raczej uwarunkowana dobrymi cenami niż chcąc zmniejszyć popyt na nowe produkty.
Podsumowanie:
Mieszkańcy Islandii chętnie angażują się w ochronę środowiska na różnych poziomach – od codziennych nawyków po duże inicjatywy społeczne i rządowe. W szkołach uczy się ekologii, a mieszkańcy chętnie biorą udział w akcjach takich jak np. plokk czy zalesianie kraju. Jednocześnie Islandia wciąż walczy z problemami, takimi jak nadmierna produkcja plastiku i innych odpadów, czy intensywny ruch turystyczny, który ma destrukcyjny wpływ na środowisko.